Pałac Keyserlingków
Historia pałacu
  1. Jakub Wejher zakłada Wejherowo

    Historia pierwszej siedziby rezydencjonalnej w Wejherowie splata się z dziejami Miasta. W 1650 r. Jakub Wejher zakłada prywatne miasto - Wejherowo, kilka lat później buduje ok. 1655 r.  nie zachowany do naszych czasów dwór, nieopodal Kalwarii, u stóp góry Oliwnej, w pobliżu potoku Cedron. Wzmiankowana w tekstach źródłowych budowla funkcjonowała nie jako stała rezydencja wojewody i starosty, tą był bowiem zamek w Człuchowie ale jako dwór, w którym możnowładca zatrzymywał się doraźnie i okazjonalnie. Do naszych czasów zachowały się dwa źródła ikonograficzne, które przedstawiają bardzo ogólny i nieprecyzyjny zarys budowli różniący się zasadniczo od siebie: fresk w kościele św. Anny z 1658 oraz tzw. Mapa Judyckiego 1665 r.

  2. 1999
  3. Dzieje po śmierci Wejhera

    Po śmierci Jakuba Wejhera w 1657 r.  dobra wejherowsko- rzucewskie przechodziły w posiadanie kilku znamienitych i wpływowych rodów Rzeczypospolitej  m in. Radziwiłłów i Sobieskich, które miastem administrowały przez pełnomocników i zarządców. W I połowie XVIII w podupadł w ruinę wybudowany  przez  Wejhera dwór, który ostatecznie rozebrano.

  4. 1999
  5. Rodzina Przebendowskich nabywa dobra wejherowskie

     W 1720 r. hr. Piotr Jerzy Przebendowski nabywa dobra wejherowsko - rzucewskie, jednak dopiero jego syn decyduje się na budowę nowej rezydencji, w której planował na stałe osiąść.

    Ignacy Przebendowski należał do grupy oświeconych magnatów, związał się z ugrupowaniem „Familii”, które dążyło do przeprowadzenia gruntownych reform w Rzeczypospolitej. Do ciekawostek należy fakt, iż jako jeden z pierwszych zaszczepił swoją córkę przeciw ospie. Przebendowski był największym magnatem w Prusach Królewskich, jego dobra obejmowały 1 miasto (Wejherowo) oraz kilkadziesiąt wsi. Pomimo tego borykał się z ciągłymi problemami finansowymi a jego dobra na Pomorzu były znacznie zadłużone.

  6. 1999
  7. Ignacy Przebendowski rozpoczyna budowę pałacu

    Przebendowski posiadał dwa pałace: w Rzucewie (niezachowany do dzisiaj) oraz w Lezienku, po jego sprzedaży, w 1767 r. rozpoczął budowę dużego pałacu w Wejherowie, który miał być jego główną siedzibą. Pierwszy rozbiór Polski udaremnił te plany, bezpośrednio po nim sprzedaje swoje dobra na Pomorzu kuzynowi Józefowi Przebendowskiemu, a sam przenosi się na Mazowsze. Budowany przez Ignacego Przebendowskiego pałac nigdy nie został ukończony, wybudowano dwa skrzydła bez łączącego je korpusu (części środkowej). Założenie powstało na miejscu dawnych mieszczańskich ogrodów, był to bagienny teren w pobliżu potoku Cedron, dlatego też został poddany gruntownej melioracji, której rezultatem są kanały i baseny odwadniające,  dodatkowo tworzące malowniczą przestrzeń dla parku, który powstał w otoczeniu rezydencji.

  8. 1999
  9. Ród Keyserlingk nabywa dobra wejherowsko-rzucewskie

    Dobra wejherowsko-rzucewskie przez krótki czas były w posiadaniu Józefa Przebendowskiego, następnie nabywa je, także przejściowo, w latach 1782 - 1790 Aleksander Gibson – kupiec i konsul angielski z Gdańska. Gibson sprzedaje dobra swojemu siostrzeńcowi Ottonowi Aleksandrowi Keyserlingk (1765-1820). Ród Keyserlingk wywodził się z Westfalii, w końcu XV  migruje m. in. do Inflant i Kurlandii, gdzie zamieszkuje aż do XX w. W XVIII w. Keyserlingowie doszli do większego znaczenia i stali się wpływowym rodem, dzieląc się jednocześnie na kilka odrębnych linii, które osiadły na Litwie, Wielkopolsce oraz obu częściach Prus. Przedstawiciele rodu pełnili wysokie godności na dworach w: Dreźnie, Berlinie, Petersburgu, często powierzano im ważne misje dyplomatyczne.  Protoplastą linii wejherowskiej był Otto Ernest Keyserlingk, który otrzymuje w 1777 r. od króla Prus Fryderyka II tytuł hrabiowski, jego młodszy syn, Otto Aleksander burzy w Wejherowie niedokończoną rezydencję Przebendowskich i buduje na przełomie XVIII i XIX w., obok dawnego założenia, nową siedzibę.

  10. 1999
  11. Pałac i park

    Była to parterowa budowla na rzucie prostokąta, z kolumnowym gankiem od strony południowej. Architektura pałacu nawiązywała do form stylistycznych klasycyzmu (o czym świadczy zachowana litografia z I poł XIX w). Park wokół pałacu, przekształcono na założenie typu angielskiego – ze swobodnym układem alejek, z naturalnie rozlokowanym kępami drzew i krzewów. Teren ten do II wojny światowej był niedostępny dla mieszkańców Wejherowa. W parku znajdował się także rodzinny cmentarz Keyserlingów. Jedyny zachowany grób członka tego rodu w Wejherowie to nagrobek Charlotty Adelaidy – najstarszej córki Otto Aleksandra Keyserlingka znajdujący się na Kalwarii Wejherowskiej. Cmentarz rodowy został zlikwidowany na początku lat 50. XX w., po upaństwowieniu dóbr należących do Keyserlingków.

  12. 1999
  13. Dalsze dzieje rodu Keyserlingk

    W 1820 r., po śmierci Ottona Aleksandra Keyserlingka, dochodzi do podziału dóbr wejherowsko-rzucewskich.  Klucz rzucewski otrzymuje młodsza córka Emma, która wyszła za mąż za Gustawa von Below (1791-1852) – adiutanta i przyjaciela króla Prus Fryderyka Wilhelma IV. Natomiast dobra wejherowskie przypadły Klementynie, która poślubiła swojego kuzyna Archibalda Ernesta Keyserlingka (1785-1855). Losy obu rodów Keyserlingk i Below będą się splatać, bowiem wnuk Klementyny - Heinrich Gerhard Keyserlingk (1861-1941) ożenił się z Emmą Cecylią von Below – siostrą właściciela Rzucewa. Natomiast ich syn Henryk Keyserlingk (1896 -1945) (junior) poślubił w 1922 r. swoją kuzynkę Paulę von Below ze Sławutówka.  

  14. 1999
  15. Dobra wejherowskie

    Dobra wejherowskie – nawet po podziale należały do jednych z największych majątków w prowincji Prusy Zachodnie. Łączny areał dóbr wynosił ok. 7,600 ha, ogromną część stanowiły lasy - ok. 4,600 hektara. W skład majątku wchodziło 10 folwarków, 2 młyny, 2 tartaki, 2 kuźnie, 1 cegielnia – funkcjonował jako samowystarczalne „przedsiębiorstwo”.

  16. 1999
  17. Przebudowa pałacu

    II połowa XIX w. należała do okresu największego rozkwitu dóbr. W 1857 r. Otto Archibald Keyserlingk (1819-1872) ustanawia majorat, ta data pokrywa się również z przebudową pałacu, do którego dobudowano dwa boczne skrzydła od strony północnej. Dwuspadowy dach zakrywa „kurtynowa” elewacja w formie schodkowych szczytów. Eklektyczna w swoim wyrazie stylistyka łączy ze sobą formy neogotyckie i neorenesansowe co w efekcie daje nam spójną i czytelną koncepcję architektoniczną pałacu. Po przebudowie plan pałacu nawiązywał do typu założeń pałacowych określanych jako entre cour et jardin (fr. między dziedzińcem a ogrodem), od strony północnej pałac    

  18. 1999
  19. Kapliczka nad Cedronem

    Przypałacowy park wtapia się krajobrazowo od strony północnej z założeniem Kalwarii Wejherowskiej tworząc harmonijną przyrodniczo całość. Rodzina Keyserlingk dokonała ok. 1860 r. gruntownej przebudowy kapliczki „Nad Cedronem” położonej w pobliżu założenia pałacowego. Dawna pierwotna, kaplica ufundowana jeszcze przez Jakuba Wejhera uległa zniszczeniu, prawdopodobnie ze względu na podmywający na przestrzeni lat kapliczkę nurt Cedronu. Kapliczka została wykonana z cegły, z analogicznym do pałacowej fasady schodkowym szczytem na którym umieszczono herb rodu Keyserlingk.

  20. 1999
  21. Opuszczenie pałacu przez ród Keyserlingk

    Ród Keyserlingk był w posiadaniu pałacu do II wojny światowej, ostatnim właścicielem dóbr był Henryk Keyserlingk. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Wejherowa pałac nie odniósł znaczniejszych zniszczeń, jednak jego wyposażenie zostało rozkradzione i uległo rozproszeniu, zachowało się niewiele ruchomych zabytków i pamiątek.

  22. 1999
  23. Czasy powojenne

    Po II wojnie światowej w pałacu mieściła się siedziba Milicji Obywatelskiej (1945-1947), następnie Gimnazjum Przemysłu Leśnego (szkoła dla leśników) (1947-1951) oraz przedszkole dla dzieci głuchych (1952-1995). W 1995 r. obiekt przekazano na siedzibę Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

  24. 1999
Pałac Keyserlingków
Architektura pałacu

 Kwestia autorstwa projektu architektonicznego przebudowy pałacu w Wejherowie jest dyskusyjna. Analiza porównawcza z twórczością Friedricha Stűlera autora projektu Rzucewa nasuwa pewne analogie (stosowania detali architektonicznych z innych epok historycznych), jednak nie ma pewności co do tego, by był architektem wejherowskiego założenia pałacowego. Wiele wspólnych elementów łączy pałac w Wejherowie z pałacem w Małym Kacku – zapewne architektem był artysta z kręgów szkoły berlińskiej, także zachowane w pałacu XIX w. polichromie  świadczą o zespołowej pracy artystów pochodzących zapewne z Berlina – najbliżej położonego centrum artystycznego bliskiego kulturowo właścicielom pałacu. 

Wnętrza pałacu zostały ozdobione polichromią, głównie są to kompozycje ornamentalne, roślinne, wplecione w architektoniczny nawiązujący do antyku i klasycyzmu anturaż. Największa z sal – sala koncertowa ozdobiona została dekoracją nawiązującą do form neogotyckich. Na parterze pałacu, na osi amfilady znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne, natomiast na piętrze w środkowej jego części sypialnie właścicieli oraz ich dzieci.   

Skip to content